गिरनार माझ्यासाठी ते मोहक फळ होते, जे मिळायला अवघड होते आणि कितीही हवेहवेसे वाटले तरी त्यासाठी माझ्याकडून प्रयत्न मात्र अजिबात केले गेले नव्हते. गिरनारच्या अद्भुत कथा खूप ऐकल्या, वाचल्या होत्या. गिरनारची मनात ओढ होती. पण ते सगळे मनातच. प्रत्यक्षात कोणतेही ट्रीप ठरवताना, कुठे जायचे याचा विचार करताना पुढे होऊन गिरनारला जाऊयात असे कधी म्हटले नव्हते हेही तितकेच खरे.
काय आहे गिरनार? श्री क्षेत्र गिरनार
गिरनार हा पर्वत समूह आहे. दत्तात्रेयांचा इथे निवास असल्याने ते हिंदूंच्यासाठी अत्यंत पवित्र आणि महत्वाचे धार्मिक स्थळ आहे.
हिमालयापेक्षाही जुना असलेला हा पर्वत अनेक नावांनी प्राचीन साहित्यात आलेला आहे. रेवतक हे त्यातील सर्वात जास्त माहिती असलेले नाव.
जैन लोकांसाठी देखील हे अत्यंत महत्वाचे ठिकाण आहे कारण इथे जैन मंदिर समूह देखील आहे. नेमिनाथ, आदिनाथ, मल्लिनाथ आणि इतर तीर्थांकरांची मंदिरे आहेत.
कुठे आहे गिरनार ?
गुजराथ, सौराष्ट्र मधील जुनागढ जवळ गिरनारच्या पायथ्याचे,तलेटी नावाचे गाव आहे.
गिरनारला लोक का जातात?
तेथील दत्त पादुकांचे दर्शन घेणे, तेथील वातावरणातील अध्यात्मिक सामर्थ्याचा अनुभव घेणे, अंबामातेचे दर्शन घेणे, कमंडलू तीर्थाचे दर्शन घेणे, गोरक्षनाथ मंदिराचे दर्शन घेणे, इतकी अवघड शिखरे चढताना स्वतःचे शारीरिक आणि मानसिक सामर्थ्य तपासून पाहणे .. ही आणि अशीच अनेक कारणे असतात. प्रत्येकाचे आपापले कारण वेगळे. पण सगळ्यांना गिरनारला जायचे असते हे खरे.
गिरनारला मी का गेले?
नित्य पूजा अर्चा, जप, वाचन, साधना, तपस्या असे कोणते ही सामर्थ्य आणि पाठबळ माझ्याकडे नव्हते. मी तितकीशी भाविकही नव्हते. पण तरीही मनाला गिरनारची ओढ मात्र नक्की होती. कदाचित हिंदू असणाऱ्या, भारतीय असणाऱ्या प्रत्येकाच्याच मनात अशी ओढ असेल.
अकल्पितरित्या या दिवाळीत तो योग जुळून आला. आता परत नव्या उत्साहाने, नव्या नजरेने गिरनारची वर्णने वाचायला घेतली आणि आधी वाटले होते त्याच्यापेक्षाही अवघड आहे चढून उतरणे हे लक्षात आले. पण एक चांगले होते की आम्ही अर्धे अंतर म्हणजे अंबाजी पर्यंत रोप वे ने जाणार होतो.
थोडीशी मानसिक तयारी आणि थोडी शारीरिक तयारी सुरू केली. थोडे चालायला, पायऱ्या चढायला सुरुवात केली. तरी जाणवत होते की ही तयारी पुरेशी नाही.
आणि एक दिवस अचानक जाणवले की आपण कुठले तरी युद्ध जिंकायचंय अशा अस्वस्थ मनाने का तयारी करतोय? गिरनारला जाणे ही तर प्रेमाने, विश्वासाने, श्रद्धेने अगदी सहज घडून यायला हवी अशी गोष्ट आहे. तशीच आपली मानसिकता हवी. ह्या विचाराने मग मनाला खूप स्वस्थता लाभली.
तयारी -
हलके आणि सुटसुटीत कपडे
खांद्यावर घेता येईल अशी हलकी सॅक, ज्याच्यात आवश्यक गोष्टी म्हणजे फोन, पाण्याची बाटली, रुमाल, टोपी, थोड्या गोळ्या, पैसे आणि कार्ड याची प्लास्टिकची पिशवी,पाऊस आला तर पॉन्चो, अत्यावश्यक औषधे
चांगले बूट जे आपल्या सवयीचे आहेत.
ग्रहण?
केबल कारचे सर्वात पहिले म्हणजे सकाळी सात वाजताचे ऑनलाईन बुकिंग झाले होते.
आदल्या दिवशी दुपारी आम्ही जुनागढ ला हॉटेलमध्ये पोचलो. तिथे शेजारी असलेल्या एका ग्रुपशी सहज बोलत होते. त्यांनी सांगितले की दुसऱ्या दिवशी ग्रहण म्हणून बहुतेक मंदिर बंद आहे. सगळी मंदिरे ग्रहणाच्या दिवशी बंद असतात.
हा तर आमच्यासाठी मोठाच धक्का होता. असे काही असते याची आम्हाला अजिबात कल्पना नव्हती आणि ज्या गिरनारसाठी एवढ्या लांबून आलो, इतका प्रवास केला त्याचे दर्शन होणार नाही??? मनात खूप चलबिचल झाली. पण मग हॉटेलच्या डेस्कवर चौकशी केली. त्या मॅनेजरने अजून दोन-तीन ठिकाणी चौकशी करून, खात्री करून घेऊन सांगितले की उद्या मंदिर बंद नाही आणि मग कुठे जीवाला शांतता वाटली!
केबल कार
नुकतीच आम्ही बातमी वाचली होती की दिवाळीच्या वेळेला गर्दी होणार म्हणून आणि नंतर नेहमीसाठीच रोपवे मध्ये जास्तीच्या केबल कार्स लावण्यात आल्या होत्या. आम्ही खुश झालो. याचाच अर्थ तिथे लावायला लागणारी लाईन कमी झाली. कारण जरी तुम्ही ऑनलाईन तिकीट काढलं असलं तरी, तुम्हाला वेळेचा स्लॉट मिळालेला असला तरी, आत जाण्यासाठी लाईन लावायलाच लागते.
आम्हाला असेही कळलं होतं की जरी आमचे तिकीट सात ते आठ ह्या स्लॉट चे असेल तरी सध्या दिवाळी असल्याने गर्दी होईल म्हणून थोडं लवकर सुरू करतील. त्यानुसार आम्ही तिथे सहा वाजता पोहोचलो.
केबल कार स्टेशन अतिशय अद्ययावत आणि सुनियोजित व्यवस्था असलेले असे आहे. तिथे रेस्ट रूम्स, प्यायचे पाणी सर्व सोय आहे. सर्व स्टाफ कर्तव्यदक्ष आणि वागणुकीला नम्र आहे.
रोप वे - प्रतिक्षा गृह |
केबल कार |
खरोखरच साडेसहाला केबल कार निघाली आणि आम्ही अंबा माता की जय म्हणत अंबाजीच्या दर्शनाला सज्ज झालो!
दिसणारी हिरवाई, डोंगर शिखरे आणि केबल कार चढत असलेला तीव्र चढ हे सर्व खूप वेगळा अनुभव देणारे असे होते.
केबल कार मधून |
केबल कार मधून |
केबल कार मधून |
केबल कार मधून - जैन मंदिर समूह |
केबल कार मधून जैन मंदिर समूह तसेच पाण्याने भरलेली तलाव सुंदर दिसतात. आपण उतरलो आणि काही पायऱ्या चढलो की लगेचच अंबाजी मंदिर येते. मंदिरात जाण्यासाठी देखील पुन्हा अगदी उभ्या चढाच्या पायऱ्या चढायला लागतात.
आत शिरताच मनाचे शांतवन व्हावे असा अंबामातेचा सुंदर मुखवटा आहे. गोलाकार, प्रसन्न आणि तेजस्वी तांदळा बघताना आपल्यालाही अत्यंत सकारात्मक अशी ऊर्जा मिळते.
हजारो वर्ष जुने असे हे शक्तिपीठ आहे. 51 शक्तिपीठांपैकी एक.
हा मुखवटा पाहताना मला अंबेजोगाईच्या कुलस्वामिनीचे स्मरण झाले आणि शांताबाई शेळके ह्यांची कविता ही आठवली, ‘अशी अचानक दिसलीस माय?’
हे मंदिर समुद्रसपाटीपासून साधारण तीन हजार तीनशे फूट उंचीवर आहे. पूर्वी जे भाविक संपूर्ण गिरनार पर्वत चढू शकत नसत ते निदान अंबाजीपर्यंत तरी चढायचा प्रयत्न करायचे.
अंबाजी मंदिरापर्यंत केबल कार झाल्याने आता सर्वांची खूपच सोय झालेली आहे आणि अंबाजीचे दर्शन सर्वांसाठी सुलभ झाले आहे
अंबाजी मंदिरा शेजारीच एक छोटे दुकान आहे जिथे प्रसाद वगैरे मिळतो. तिथेच काठ्याही असतात. त्यातून निवडून एक पातळ, गुळगुळीत, हाताला तुसं लागणार नाहीत अशी आणि भक्कम काठी निवडून मी दुकानदाराला पन्नास रुपये दिले. आपण परत आलो की काठी परत करायची असते आणि मग तो वीस रुपये आपल्याला परत देतो.
सगळ्यांनी काठी नक्की घ्यावी असेच मी सांगेन. चढताना आणि उतरताना दोन्ही वेळेला काठीचा फार उपयोग होतो.
अंबाजी मंदिर परिसरातून गोरक्ष टूंक आणि गुरुशिखर |
पायऱ्या |
गिरनार हा जाताना चढायचा आणि येताना उतरायचा असा प्रवास नाही. एक डोंगर चढून उतरायचा, दुसरा छोटा डोंगर चढून उतरायचा आणि तिसरा चढायचा असं केलं की मग आपण गुरुशिखरावर पोहोचतो. परत येताना देखील तसाच उलट्या दिशेने प्रवास. जाताना देखील पायऱ्या चढायला आणि उतरायला लागतात आणि तसेच येताना देखील पायऱ्या उतरायला आणि चढायला लागतात. त्यामुळे दोन्ही वेळेला आपल्याला एनर्जी आणि उत्साह टिकवायला हवा हे मनात पक्के होते.
अंबाजी मंदिरानंतर थोड्या पायऱ्या गेल्यावरच पुढे पाहिले आणि समोरचे उंचच उंच शिखर आणि भोवतालच्या खोल खोल दऱ्या पाहून डोळे क्षणभर भिरभिरले, पाय लटपटले. मग ठरवलं की आपल्या पुढच्या चार पायऱ्या इतकाच आपण आत्ता विचार करूया आणि तसेच केले. मग सगळेच सोपे होऊन गेले.
सोपे होऊन गेले असे म्हटले तरी प्रत्यक्षात अधून मधून पाय लटपटले, धाप लागली, हृदयाचे ठोके अगदी कंठाशी पडतात असं वाटून गेले. त्या त्या प्रत्येक क्षणी थोडं चालून जाऊन पुढच्या कोपऱ्यावर टेकून क्षणभर उभे राहायचे, कुठेही बसायचे नाही असं मी केलं. तशीही बसायला फारशी जागा नसतेच. कुठे कुठे बाक आहेत पण ते तुम्हाला बसायला रिकामे क्वचितच दिसतील! पायऱ्यांवरच बसू शकता. पण मला वाटते की एकदा आपण बसलो की पुन्हा उठून उभे राहून चालायला सुरुवात करायला मनाची आणि शरीराची जास्त शक्ती लागते. म्हणून पूर्ण चढून उतरून येईपर्यंत कुठेच बसले नाही.
गोरक्ष शिखर
त्यानंतर येते ते गोरख शिखर.
गुरुशिखर आणि गोरक्ष शिखर |
ह्यातील निळ्या पेनने मार्क केलेले ते गोरक्ष शिखर. पिवळ्या पेन ने मार्क केलेले गुरुशिखर.
समुद्रसपाटीपासून साधारण ३६६६फूट उंचीवर हे गोरक्षनाथ टूंक आहे. इथे गोरखनाथांच्या पादुका आहेत. शेजारीच एक धुनी आहे. त्याचे समोर एक बाबांचा आश्रम आहे. पुढे उजवीकडे एक अशी जागा आहे की जिथून सरपटत जायला लागते. पण मी इतर कुठेही न जाता पायरीवरूनच गोरखनाथांच्या पादुकांना नमस्कार केला. मनोमन त्यांच्या भक्तीला वंदन केले आणि बाकी आश्रम, पाणपोई, गुहा हे न बघता सरळ वरचा रस्ता धरला.
कुठेही फोटो काढायची अनुमती नाही. त्यामुळे माझ्याकडे ते फोटो नाहीत.
कमंडलू तीर्थ
मध्ये वाटेत दोन कमानी लागतात. त्यातली डावीकडची कमान गुरुशिखरा कडे जाते तर उजवीकडची कमांडलू तीर्थाकडे जाते. तिथे एक सतत प्रज्वलित असणारी धुनी आहे जिथे दर्शन घ्यायचे तर सोमवारी पहाटे जायला लागते. तसेच त्या तीर्थाचे पाणी पिता येते आणि तिथे सतत अन्नछत्र देखील चालू असते. त्यामुळे गिरनार चढणारे लोक प्रसाद घेण्यासाठी तिथे अवश्य जातात.
त्या उंचावर अन्नधान्य वाहून नेणे, थंडी- वारा- पावसाची तमा न करता तिथे स्वयंपाक करणे, नैवेद्य दाखवणे हे सर्व करणाऱ्या सेवेकऱ्यांना शतशः नमन.
या सगळ्याचा खर्च खूप आहे. रोज अन्नधान्य वर पोहोचवण्यासाठी लागणारी मजुरीच काही हजारांच्या घरात आहे असे कळले. अर्थात तिथे जाणारे लोक यथाशक्ती, यथामती शिधा किंवा दक्षिणा देऊनच मग प्रसाद ग्रहण करतात.
दोन रस्ते -दोन कमानी |
कमंडलू तीर्थावर जाण्यासाठी काही पायऱ्या उतरायला लागतात आणि अर्थातच परत येण्यासाठी काही पायऱ्या चढायला लागतात. हा साधारण दोन्ही मिळून हजार दीड हजार पायऱ्यांचा ऐवज आहे. त्यामुळे मी ठरवले की जाताना तर आपण इथे जायचे नाही. येताना बघुयात. वाटले तर जाऊयात.
सरळ गुरुशिखराकडे चालायला सुरुवात केली. आपल्या आजूबाजूला अनेक जण चढत असतात, उतरत असतात. शिवाय आपल्या मनात चालू असलेल्या नामस्मरणाची सोबत असते. अगदी सेकंदभरही आपण एकटे आहोत याची काळजी व भीती वाटत नाही हे इथले वैशिष्ट्य वाटले.
वाटेत अनेक डोली वाले आपल्याला विचारतात, डोली घ्या सांगतात. हे चढणे इतके अवघड आहे, तुम्हाला त्रास होईल असेही सांगतात. त्यांच्या मनातली आपल्याविषयीची काळजी आपण समजून घ्यायची आणि त्यांना नमस्कार करायचा!
माझ्या पांढऱ्या केसांनी तर अनेकांना प्रेरणा दिली! अनेकजण ‘वो देखो! वो दादीमा भी चढ रही है! तो हम तो चढ ही सकते है!” असे आपापसात म्हणताना ऐकू येत होते.
एक हिंदी भाषिक ताई वरपर्यंत जाऊन नमस्कार करून, घामाघूम होऊन खाली आल्या होत्या. त्या मला कळवळून सांगत होत्या,”कावड (डोली) ले लो, बहुत तकलीफ होगी आपको” किती छान होते हे! अजिबात ओळख नसलेल्या कोणी आपली काळजी करणे! माझ्या आजूबाजूला सांगलीचा एक मराठी भाषिक ग्रुप चढत होता. त्यांच्या गप्पा ही ऐकू येत होत्या एखाद दुसऱ्या वाक्याची देवाण-घेवाण होत होती.
पायऱ्या |
पायऱ्या |
पर्वत शिखरांचा चढ अगदी कमी अंतरात आपण चढतो. त्यामुळे पायऱ्या उभ्या उभ्या आहेत. केबल कार मध्ये चढायच्या आधी जेव्हा सिक्युरिटी चेक होतो, तेव्हाच त्यांनी पाण्याची बाटली काढून घेतली होती. पण मध्ये जी छोटी दुकाने लागतात, त्यातून मी पाण्याची बाटली घेतली होती. त्याचा अगदी लहानसा घोट अधून मधून घेतला.
गुरुशिखराच्या जवळ चपला बूट काढायला जागा नाही त्यामुळे त्याच्या आधी एक साधारण पन्नास पायऱ्या जिथे थोडी तरी जागा आहे तिथे बूट काढले.
श्री गुरुशिखर |
जेव्हा आपण वर चढून जातो तेव्हा तिथे दत्तगुरूंची पदचिन्हे - पादुका आहेतच. त्यामागे दत्तात्रयांची एक अतिशय विलोभनीय मूर्ती आहे. त्या मूर्तीच्या चेहऱ्यावरचे प्रसन्न हास्य आणि पादुकांचे दर्शन, चढण्याचा सगळा शीण नाहीसा करते.
हजारो वर्ष जुने असे हे तीर्थस्थान. इथे प्रत्यक्ष स्वतः दत्तात्रेयांनी तपश्चर्या केली असे सांगतात. ज्या ठिकाणी श्रीराम जाऊन आले आहेत, पांडव जाऊन आले आहेत असे हे स्थान. ज्या ठिकाणी अनेक सिद्ध पुरुष तपस्या करतात असे हे स्थान.
वर अगदी आठ दहा लोकांपुरतीच जागा आहे. तेव्हा तिथे फार वेळ न थांबता खाली आले. थोड्या पायऱ्या उतरून मग उभे राहायला जागा मिळाली तिथे टेकून आपण काय पहिले त्याचे स्मरण केले.
तिथे क्षणभर टेकले. आजूबाजूच्या पर्वतरांगा आणि सर्व दृश्य डोळे भरून पाहून घेतले.
परिसर |
परतीचा प्रवास सुरू झाला. जसा चढण्याचा प्रवास आहे तसाच उतरण्याचा देखील आहे. असे हे अद्भुत ठिकाण! नुसता चढ किंवा नुसता उतार कुठेच नाही. दोन्हीत म्हणजे चढामध्ये आणि उतारात, खरे तर आयुष्यातच समतोल साधला जावा याचीच जणू ही शिकवण.
काय मिळाले?
न सांगता, न मोजता येणारे असे तर उदंड मिळाले. सांगता येण्याजोगे सांगायचे तर काही काळासाठी का होईना पण मनाची स्थिरता मिळाली. निश्चयाचे बळ मिळाले. आत्मविश्वास वाढला. शारीरिक क्षमता वाढवल्या पाहिजेत याची चरचरीत जाणीव झाली. एक हिंदू म्हणून, एक भारतीय म्हणून मी जायलाच पाहिजे अशा एका ठिकाणी मला जाता आले याचा आनंद मिळाला.
पुन्हा रोप वे स्टेशन शी - परतीचा प्रवास |
मस्तच ताई, have been to junagadh, but girnar la नाही गेले
ReplyDeleteमावशी मस्त एकदम. आवडलं. मुद्देसूद मांडणी झाली आहे. 👌
ReplyDelete